Özbekistan, BDT ülkeleri arasında en düşük asgari ücretlerden birine sahip olsa da, hala evrensel sağlık hizmetleri gibi bazı avantajlar sunuyor. Özbekistan’da çalışmanın avantajları aşağıda listelenmiştir. Hükümet şu anda artan maliyetleri karşılamak için asgari ücreti artırıyor. Ülkenin ortalama maaşı da bölgedeki en yüksek maaşlardan biridir, ancak yine de Özbekistan’da yaşamak için yeterli olmaktan uzaktır.
Özbekistan, tüm BDT ülkeleri arasında en düşük asgari ücretlerden birine sahiptir.
Ekonominin durumuna rağmen, Özbekistan dünyanın dört bir yanından yatırımcıları çekmeye devam ediyor. Ülkenin merkez bankası, tarımın önümüzdeki yıllarda ülkenin ekonomik kalkınmasında büyük rol oynayacağını öngördü. Özbekistan’da tarım, işgücünün üçte ikisini istihdam ediyor ve GSYİH’nın yaklaşık dörtte ikisine katkıda bulunuyor. Yerli tarımsal çıktının işlenmesi, ülkenin GSYİH’sının yaklaşık yüzde sekizine katkıda bulunan bir başka önemli gelir kaynağıdır. Pamuk bir zamanlar ana nakit mahsuldü, ancak buğday yavaş yavaş ülkenin en kazançlı mahsulü olarak yerini aldı.
Özbekistan, 19 milyona varan büyük bir işgücüne sahipken, aynı zamanda bölgedeki en düşük asgari ücretlerden birine sahip. Ülkenin teknik eğitim için uluslararası iş standartlarına sahip olmamasına rağmen, işçiler nispeten iyi eğitimlidir. Ancak Özbekistan’da üretim yapan yabancı firmalar, yerel çalışanların hızlı öğrenebileceğini söylüyor. Ayrıca, Özbek hükümeti yabancı eğitime büyük önem vermekte ve Özbek öğrencileri üniversite eğitimlerini sürdürmeleri için Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’ya göndermektedir. Mezun olduktan sonra bu öğrencilerin %60’ı yabancı bir şirkette iş bulmaktadır. Hatta bazı Amerikan şirketleri, yerel işçilere gerekli beceri ve bilgileri edinmeleri için özel eğitim programları bile sağlıyor.
Yabancı hükümetler Özbekistan’da iş kolaylaştırma ve ihracat finansmanı desteği sağlamıştır. Çin, kurumları aracılığıyla ticaret finansmanı sağladı. Güney Kore’nin İhracat-İthalat Bankası ve Kore Kalkınma Bankası da Özbekistan’da faaliyet gösteren Koreli şirketlere ihracat finansmanı sağlıyor. Kore Uluslararası İşbirliği Ajansı Özbekistan’da aktif bir varlığa sahiptir. Özbekistan’da faaliyet gösteren Japon şirketleri, Japonya Dış Ticaret Örgütü ve Japonya Uluslararası İşbirliği Bankası tarafından desteklenmektedir.
En düşük ortalama maaşlardan birine sahiptir.
Özbekistan’daki cinsiyet ayrımı, ülkenin düşük medyan maaşlarının ana faktörüdür. Altta yatan bu cinsiyet eşitsizliği o kadar güçlü ki, işgücü piyasalarının kadın ve erkek meslekleri olarak ayrılmasına yol açtı. Hükümet, işgücündeki cinsiyet dengesizliklerini ele almayı amaçlayan yeni yasalar çıkararak ülkedeki bununla mücadele etmeye çalışıyor. Bu kanunların çok yakında yürürlüğe girmesi planlanıyor.
Pek çok dezavantajı olsa da, Özbekistan’da okuryazarlık ve vasıflı işgücü seviyeleri yüksektir. Teknik eğitim genellikle uluslararası standartlara uygun değildir, ancak yabancı şirketler yerel personelin hızlı öğrendiğini bildirmektedir. Hükümet yabancı eğitime önem veriyor ve yurtdışındaki öğrencileri Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’daki üniversitelerde okumaları için gönderiyor. Mezun olduktan sonra çoğu öğrenci yabancı şirketlerde iş bulur. Birçok Amerikan şirketi Özbek çalışanlarına özel eğitimler veriyor.
Ülkenin ekonomik büyümesi geçiş döneminde yavaştı, ancak 1995’teki devrimden sonra toparlanmaya başladı. Ülkenin GSYİH’sı o zamandan beri güçlü bir büyüme yaşadı ve 1998 ile 2003 arasında yılda %4 arttı. Büyüme oranı %7’ye yükseldi. 2003’ten bu yana yılda %-8 ve 2011’de %9’a ulaştı.
Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Bankası, tarımın ülkenin ana ekonomik büyüme kaynağı olacağını öngördü. Tarım, GSYİH’nın dörtte birinden fazlasını oluştururken, ekonominin önemli bir kısmına katkıda bulunuyor. 2006 yılında, gıda ürünleri ülkenin toplam ihracatının yaklaşık yüzde sekizini oluşturuyordu. Pamuk bir zamanlar ülkenin en önemli nakit mahsulüyken, şimdi buğday en önemli mahsul.
Tüm BDT ülkeleri arasında en düşük asgari ücretlerden birine sahiptir.
1990’ların başında Özbekistan, ruble bölgesinden kurtularak kendi para birimini kabul etti. Bu zorluklara rağmen, 2000’li yılların başında rezervlerini 1,2 milyar dolara yakın tutmayı başardı. Sanayi kuruluşları ve temel tüketim malları için katı para birimi kontrolleri ve azaltılmış sübvansiyonlar getirdi. Ancak, hükümetin dış borcu 1997’de iki kattan fazla arttı ve 2005’te 5 milyar dolara ulaştı. Hükümetin birincil gelir kaynakları, işletme kâr vergisi, katma değer vergisi ve tüketim vergisidir.
Ülkenin anayasası 1992’de onaylandı ve Başkan doğrudan seçimle seçiliyor. Cumhurbaşkanı İslam Karimov, Özbekistan’ın art arda üçüncü cumhurbaşkanıdır. Hükümet üç koldan oluşur: yasama, yürütme ve yargı. Kötü ekonomik koşullarına rağmen Özbekistan, tüm BDT ülkeleri arasında en düşük asgari ücretlerden birine sahiptir.
Özbekistan, Asya Kalkınma Bankası üyesidir. Asya Kalkınma Bankası ana donörüdür ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası 1993 ile 2003 yılları arasında ülkede toplam 727 milyon $’ı kapsayan 25 projeye imza atmıştır. Projeler, petrol rafinerilerinin rehabilitasyonunu ve yeni üretim tesislerinin inşasını içeriyordu. Özbekistan, Asya Kalkınma Bankası’na 1995 yılında katıldı ve Özbekistan’a yaptığı mali yardım, ağırlıklı olarak finans ve tarıma yönelikti.
Özbekistan’ın nüfusunun yaklaşık yirmi dört milyon olduğu tahmin ediliyor ve bu da onu Orta Asya’nın en kalabalık ülkesi yapıyor. Ağırlıklı olarak Özbek halkı var – Tacikler, Kazaklar ve diğer etnik gruplar kalan yüzde 2,5’i oluşturuyor. Ülkenin yüzde 80’i Sünni Müslüman ve resmi dili Özbekçe. Rusça, etnik gruplar arası iletişimin fiili dilidir.
Evrensel sağlık hizmeti sunar
Özbekistan’daki asgari ücret dünyadaki en yükseklerden biridir ve ülke hükümeti bunu gençler için daha çekici hale getirmek için özel çaba sarf etmektedir. İş Kanunu kadınlara karşı ayrımcılığı yasaklıyor, ancak yine de cinsiyetler arası ücret farkı ve sektörler arasında eşitsizlikler var. Hükümet, mesleki eğitimi destekleyerek ve göçmen işçiler için iş sağlığı ve güvenliğini iyileştirerek bu sorunları ele almak için çalışıyor. Ayrıca engelli veya günlük yaşamlarında yardıma ihtiyacı olan yaklaşık 18000 kişiye özel avantajlar sunmaktadır.
Diğer iyileştirmelere gelince, ülkenin güçlü bir insan hakları yapısı var. İş adamlarının ve ekonominin haklarını koruma yetkisine sahip bir dizi devlet kurumu vardır. Örneğin İş Ombudsmanı, teftişleri elektronik olarak ve zorunlu bir raporlama sistemi aracılığıyla yürütür. İşletme Ombudsmanı, 230’dan fazla raporda 149 işletmeyi ve 2.000 kişiyi denetledi. İhlaller nedeniyle toplam 10 milyon ABD doları ceza kesildi. Yasal prosedürleri iyileştirmek ve küçük işletmelere yardımcı olmak için tasarlanmış dokuz kanun da vardır. 2016 yılı başı itibarıyla Özbekistan 500’den fazla işletmeyi yeniden açtı.
Hükümet, ulusal bir yolsuzlukla mücadele dairesi kurulması ve Yolsuzlukla Mücadele Yasası taslağının hazırlanması da dahil olmak üzere çeşitli reformları hayata geçirdi. Hükümet ayrıca yolsuzluk davalarını soruşturmaya ve kovuşturmaya başladı. Bu amaçla, Özbekistan hükümeti de 2030 yılına kadar yeşil bir ekonomiye geçiş stratejisini benimsemiştir. Özbek hükümeti bu hedef için çalışmaktadır ve bu hedefe de ulaşmasını sağlamaya kararlıdır.
Düşük bir asgari ücreti var
Özbekistan düşük bir işgücüne sahiptir ve dünyanın en düşük asgari ücretlerinden bazılarına ev sahipliği yapmaktadır. Asgari ücret 747 300 Özbekistan Somu’dur (USD), Amerika Birleşik Devletleri’ndeki geçerli oranın bir kısmıdır. Ülkenin işgücü büyük ölçüde tarım dışıdır ve istihdam edilen her beş kişiden dördü düşük üretkenlik pozisyonlarındadır. Ülke ekonomisi canlanırken, ücretler Batı standartlarına göre düşük. Özbekistan aynı zamanda eski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında en verimli işçi göçü sağlayıcılarından biridir.
Ocak 2019’da hükümet, pamuk üretimi için devlet kota sistemini sona erdirmek için oy kullandı. Bu karmaşık sistemi ortadan kaldırmak için hükümet, dikey olarak entegre edilmiş, özel olarak işletilen çiftliklerden oluşan bir sistem olan kümelenme sistemini uygulamaya koydu. Özel işletmeler, ülkenin pamuk üretiminin işçileri zorlamamasını sağlayan kümelere sahiptir. Sanayinin özelleştirilmesinin artmasıyla birlikte, özel işletmeler tarafından ekilen arazi miktarı da artmıştır. Bu, daha fazla karar verme özgürlüğü ve daha az zorunlu çalıştırma anlamına geliyordu.
Ek olarak, hükümet, devlet görevlileri için mal beyanı gerekliliklerini uygulamamıştır. Bununla birlikte, Mayıs 2020’de ülke, tüm memurların zorunlu mal varlığı ve gelir beyannamesi vermesini zorunlu kılan yeni bir Devlet Kamu Hizmeti Kanunu taslağı yayınladı. Buna hakimler ve diğer hükümet yetkilileri de dahildir. Bu arada Özbekistan’ın asgari ücreti düşük kalmaya devam ediyor. Hükümet bu konuda ciddiyse, kamu sektörünün asgari ücreti artırmasını gerektiren bir yasa çıkarmalıdır.
Özbekistan’da yabancı katılımına izin verilmektedir. Yabancı iştirak, bir işletmenin sermayesinin en az %40’ının ülke dışından gelmesi anlamına gelir. Yabancı şirketler, Mart 2020 itibariyle yaklaşık 38.000 $’a denk gelen minimum 400 milyon S’om kuruluş sermayesine sahiplerse kalıcı kuruluş olarak kayıt yaptırabilirler. Bu kuruluşların kendi banka hesapları olabilir. Hükümet, Özbekistan’ı uluslararası IPR Anlaşmaları ile uyumlu hale getirecek mevzuatı uygulamak için çalışıyor.
